theatre.......تئاتر........شانۆ....

وێچكەكانم قسە دەكەن ..منیش دەیانخوێنمەوە

حەیدەرعەبدوڕەحمان

Haeder Abdulrahman

بەشی یەكەم

ئەگەر بتەوێ‌ بخزێیتە ناو نمایشەكەی ( كارۆخ ئیبراهیم ـ گوێچكەكانم قسە دەكەن) كە دوێنێ‌ ئێوارە لەچوارچیوەی فیستیڤاڵی نێو دەوڵەتی شانۆ لە هەولێر ـ لە دەرەوەی پێشبڕكێ‌ ی فیستیڤاڵەكە نمایش كرا، ئەوە دەبێت لە دوو جەمسەرەوە بیخوێنیتەوە، یەكێكییان روونكردنەوەو شیتەڵ كردنی فەلسەفەی نمایشەكە و كاراكتەرو باگ راوندەكانی، كە نیوەی پانتایی نمایشەكەیان گرتۆتەوە ، نیوەكەی تریشیان ئامرازە هونەرییەكانی دەرهێنەر، لە رووی ستایلی دەرهێنان و ئەكتەرو سینۆگرافیا بە موزیك و دیكۆرو دەنگ و ئامرازەكانی دیكەیەوە ، پرسیاری ئەوەش بكەین ئاخۆ دەرهێنەر چەند سەركەوتوو بووە لە هاوسەنگ راگرتنی هەر دوو تەوەرو ئاوێتە بوونیان وەك دوو جەمسەری هارمۆنی بۆ راگرتنی بالانسی تمایشەكە،.

كارۆخ ئیبراهیم یەكێكە لەو دەرهێنەرانەی هەمیشە پشت بە خۆی دەبەستێت بۆ نووسینی تێكستەكانی ، بۆ ئەوەی ئەوەی ئامانجیەتی لە بەرجەستە كردنی ئەو وێنانەی لە خەیاڵی دایە، تێكست نەبێتە بەربەست لە دروست كردن و گەیاندنی ئەو وێنانە، بەڵام ئاخۆ كارۆخ ئەوەندەی لە رووی هونەری دەرهێنانەوە دەست رۆیشتووە، ئەوەندەش لە بواری نووسینی دەق دا سەركەوتوو دەبێت ؟ ئەمە هەرگیز مەرج نیە، چونكە زۆرینەی شانۆكارانی دنیا لە بواری نووسین دا پشت بە دەقی نووسەرە شانۆكارەكان دەبەستن، تێڕوانینی خۆیان وەك نووسەری دووەم، لە سەر ئەو دەقانە بونیات دەنێن هەر یەكەو بە قەد پسپۆری خۆی لە بوارەكەدا

ئەوەتا زۆر جاران نمایشی جوان هەبووە لە رووی دەرهێنانەوە، بەڵام لە بەر دەست كورتی دەرهێنەر لە نووسینی تێكست دا، بوونەتە هۆكار بۆ روخاندنی نمایش بە تێكڕایی ، من بە قەد ئەو بەدواداچوونەی لە گەڵ كارۆخ و شانۆگەریەكانی هەم بووە، هەستم بە بۆشاییەك كردووە لەو بوارەداو هەمیشە گەیشتوومەتە ئەو بڕوایە كە كارۆخ خۆی تێكستەكانی خۆی نەنووسێ‌ و بە دوای ئەو تێكستانەدا بگەڕێت، كە بۆی هەیە نمایش تێر بكەن لە پێكهاتەكانی خۆیاندا.

ئەو لەو بەرهەمەشدا، كێشەی تێكستی هەیە و لە دەوری ئامانج و فەلسەفەیەكدا خول دەخواتەوە ،تێیدا روو بە رووی حاڵەتێكی ئاڵۆزی ئەوتۆ دەبێتەوە ، كە نەتوانێ‌ ئامانجەكانی خۆی وەك پێویست بپێكێنێ‌ ، كۆمەڵێ‌ بابەتی گەورەی تێكەڵ یەكتر كردووە ، بۆ ئەوەی دەقەكەی پێ‌ پڕ كات ، كەچی چەند ئەوەندەی هەوڵی پڕ كردنی دەقەكەی داوە، ئەوەندە لە بەهای سەرەكی ئامانج و فەلسەفەی دەقەكەی كەمتر كردۆتەوە .

ئەو هەوڵی ئەوە دەدات لە(گوێچكەكانم قسە دەكەن ) فەلسەفەی نمایشەكەی پەیوەست كات بە رابووردووە تاڵەكانی نەتەوەكەی، بە هەموو ئەو روداوو كارەساتانەی بە سەریدا تێپەڕیون، تا دەگاتە روداوە نوێ‌ كانی سەردەم، لە تراژیدیا پڕ لە مەرگەساتەكانی داعشەوە ، تا دەگاتە رۆژە رەشەكانی 16ی ئۆكتۆبەر، بەڵام هەموو ئەو پەرتەوازەییە لە بابەتدا لە سەر حیسابی سەرلێ‌ شێوانی بینەر و ماندوو كردنی بووە لە تێگەیشتنی فەلسەفەی نمایشەكەی .

دەرهێنەر سەرچاوەی هەموو ئەو رووداوانە دەگەڕێنێتەوە بۆ دێر زەمانێكی دووری باوكو باپیرانی و نەفرەت لەو كولتوورە دەكات ، كە ئەوان و نەوەكانی دوای ئەوانیش فرچكییان پێوە گرتووەو پشتاو پشت وەك كولتوورێك بۆ نەوەكانی دوای خۆیانیان بە جێ‌ هێشتووە، بۆیە هەر سەندوقێك لەو مێژووە بەجێ‌ ماوە دەكەیتەوە، كتێبێك ، بەردێك ، ژەهرێكی تێدایە ، پڕیەتی لە نهێنی و هەر یەك لەوان دەلالاتی تایبەتی خۆیان بە خۆیانەوە هەڵدەگرن، لەوانەش ئەو دوانزە كتێبەی ی باوكی كە هەر یەك لەو كتێبانە دەگەڕێنەوە بۆ سەردەمێك و باس لە مەرگە ساتێك لە مەرگە ساتەكانی مێژووی ئەو نەتەوەیە دەكەن.

تەماشای دیكۆرو تەختە رەشەكەی شانۆ بكە، كەسەراپای رەنگێكی رەش قەترانیەو گوزارشت لە زەمەنێكی پڕ لە رەشبینی و نیگەرانی و ماتەمینی دەكەن ، كە سەراپای شانۆی تەنیووە، ئەوە ئەو زەمەنە رەشەیە كە كاراكتەرەكانی تێیدا دەژین، ئەو تابلۆ گەورە پڕ لە سەندوقانە ببینە، كە هەر سەندوقەو ببینە، كە بە دەیان لەمبەرو ئەو بەر بە دوو گوێ‌ ی لای راست و لای چەپی شانۆدا نەخشێندراوە، ئەوانی تر سكێچی سەرچاوەكانی دەنگن كە سەرچاوەی ژاوە ژاوو هاوارو دەنگە خنكێندراوەكانن.

كە شانۆ دەكرێتەوە راستەوخۆ دوو كاراكتەری سەرەكی لە سەر شانۆدا دەبیندرێن ، ژنێك و مێردێك ( سێبەر ئیبراهیم ـ گۆران ساڵح ) پیاوەكە كەسێكی گەنج لە رواڵەتدا، بەڵام ئایین پەروەرو، خوێندەوار لە ناوەرۆكدا، پابەند بە عەقلیەت و بیرو باوەڕی كۆنی باوكو باپیرانی، هەمیشە بۆ گەڕانەوە بۆ كێشەكانی پشت بەو كتێب و سەرچاوەو كەرەستانە دەبەستێت كە بە نهێنی لای پارێزراوە و بە بەردەوامی لە گەڵیاندا دەژیت ..

هەر یەك لەو دوو كاراكتەرە چەندین كاراكتەریان لە ناو دایە، ژنەكە: لە یەكەمیاندا كەنیزایەكی داعشەكانە و وەك هەر كەرەستەیەكی بازاڕی سەودای پێكراوە، لەو پیاو بۆ ئەو پیاو، لە هەر یەكێكییان چەندین لەو مناڵانەی ناوەتەوە، كە لە سەندوقەكەدا گەڵاڵە كراون و ناوە ناوە بە پانتایی شانۆكە هەڵیان دەڕێژێ‌ .

كاراكتەری دووهەمییان گولیشانە كە ژنی ( سعودە) ئەو هێما نەتەوەییەیە كە لە گۆڕەپانی شەڕدا بە تەنیا دەكوژرێ‌ ،هێمایەكە بۆ قوربانی دان لە پێناو بیرو باوەڕ.

سێەمییان (كەڤێ‌ ) ئەو ژنەی ئێستایە لە گەڵ سەیواندا كە هەمیشە دەستییان لە هەوكی یەكتر ناوەو لە ململانێیەكی بەردەوامدا دەژین، ئەو لە ئەنجامی ئەو كارەساتانەی لە نێو داعشدا بە سەری هاتوون ، دووچاری نەخۆشییەكی دەروونی ( شیزۆفرینیا ) بووەو دووچاری لە بیرچوونەوە بووە ، بە هۆی حەبێكەوە خۆی لەو كێشەی لە بیر چوونەوە دەپارێزێ‌ وەك دەرمانێكی هێور كەرەوەی كاتی ، هەر كاتێ‌ ئەو حەبە نەخوات تووشی هەمان كێشەی لە بیرچوونەوە دەبیت، بۆیە هەمیشە مێردەكەی ئاگاداری دەكاتەوە حەبەكە بخوات و بە ئاگا بێت لەوەی روودەدات .

لە ناو گێژاوی ئەو وەهمەدا، كاتێ‌ دەست بە سەر منداڵە بێ‌ باوكە نادیارەكاندا دێنی، گلەیی ئەوە لە مێردەكەی دەكات بۆچی نازی ئەو منداڵانە ناكێشێ‌ و بایەخییان پێ‌ نادا، لای مناڵەكانیش گلەیی لە بێ‌ بەزەیی باوكییان دەكات .

ئەو هەمیشە لە گومانی نهێنیە شاراوەكانی مێردەكە دا دەژیت ، بۆیە گلەیی ئەوە لە مێردەكەی دەكا بۆچی نهێنییەكانی لێ‌ شاردۆتەوە، لەو دەلاقانەدا چی حەشار داوە؟ تا رۆژێكییان خۆی بۆ خۆ رزگار كردن لە تەلیسمی ئەو سەندوقانە، هەموو سەندو قەكان هەڵدەڕێژێ‌، تەنانەت ئەو ژەهرەش كە هێمای دەیان دەردی كۆمەڵایەتیە لە ناو ئەو سەندوقانەی باوكو باپیری مێردەكەی دەردێنێ‌ و لە شێوەی هەڵمێكی چڕ پەخشی سەر شانۆوە سەر بینەرانی دەكاو تەنانەت سەر روخساری مێردەكەشی ، تا بەو ژەهرە دەیكوژێ‌ و تۆڵە لە هەموو پیاوە داعش ئاساكان دەكاتەوە، كە دەیانەوێ‌ ئافرەت بكەن بە كۆیلەو هەتكی بكەن، بەشێكیش پەخشی سەر ئەو بینەرانە دەكا كەنموونەی كۆمەڵگایەكن بەشێك لە گوناهەكانیان بەردەكەوێت .

پیاوەكەش( سەیوان ) بە هەمان شێوە دابەش كراوە بۆ چەند كاراكتەرێك،هەر كاراكتەرێك روویەكی جیاواز لە یەكتری پیاوە، هەر كاراكتەرێك لەو پیاوانە چیرۆكێكی هەیە، لەوانە: ئەوەتا كاتێ‌ یەكێ‌ لە چەفیە رەشەكانی ژنەكەی لە سەر دەنێ‌ ، دەبێتە پیاوێكی داعش و باوكی كۆمەڵێ‌ لەو مناڵانەی باوكییان ناناسرێتەوە بە هۆی زۆری ژمارەی ئەو پیاوانەی سەودایان بە ژنەكان كردووە.

كاراكتەری دووەم : سەیوانی مێردی كەڤێ‌ یە، ئەو پیاوەی كە هەمیشە داوا لە ژنەكەی دە كات ، خۆی بناسێتەوە ، ئەو هەمیشە بە ئاگای دێنتەوە كە دەبیچت خۆی بناسێتەوە ئاگای لەوە بێت كە ئەو كەڤێ‌ نیە، بەڵكو كەسێكی ترە، بۆیە دەڵێت : دەبێت تۆ من هەموومان خۆمان بناسینەوە، چونكە هەموومان ون بووین ، كەسمان ئەوی تر وەك خۆی ناناسێتەوە.

لە ناو تێكەڵ كردنی هەموو ئەو رووداوانە، فەلسەفەی نمایشەكە كەوتۆتە ئەتمۆسفیرێكی پڕ لە تەم و مژ، بە شێوەیەك بینەر نەتوانێت خوێندنەوەیەكی روون بۆ فەلسەفەی نمایشەكە بكات، دەرهێنەریش هەموو شتێكی بۆ بینەر بە جێ‌ هێشتووە، كە ئازاد بێت لە هەرخوێندنەوەیەك هەستی پێ‌ دەكات، پێی وایە ئەو فەلسەفەیە راستە كە بینەر هەستی پێ‌ دەكات، بێ‌ ئەوەی دەرهێنەر سوور بێت لە سەر هەلبژاردنی ئەوەی خۆی دەیەوێت .

دەرهێنان : ستایلی كارۆخ ئیبراهیم تا راددەیەك لای بینەر ئاشكرایە، چەند ئەوەندەی كاری دەرهێنانی لە شانۆگەریەك بۆ ئەوی تریان بگۆڕێت ، هەمیشەو لە زۆربەی بەرهەمەكانیدا پشت بە سینۆگرافیا دەبەستێت ، سینۆگرافیا لە رووی ئەكتەرو تەكنیك و دیكۆرو موزیك و جوانكارییەكانی دیكەی شانۆ..

یان هەموو ئامرازە تەكنیكیەكان بەكار دێنێ‌ بۆ گەشكردنەوەی چاو بۆ ئەوەی بینەر بكەوێتە ژێر كاریگەری بینینی ستاتیكای شانۆ ، بە تایبەت بە جەستەی ئەكتەرو رەنگ و دیكۆرو تەكنیك و جلو بەرگ و هەموو ئامرازەكانی دیكەی پەیوەست بە بینین ، بۆ ئەوەی چاو تێركات لە جوانی، چاوێك كە یەكێكە لە سەرچاوە سەرەكییەكانی ئیحساس و چێژ وەرگرتن .

دووهەمییان موزیك : دەرهێنەر پشت بەستنێكی سەرەكی بە موزیكەو هەمیشە لە هەوڵی ئەوە داوە پشت بە كەسانی پرۆفیشنال لە بارەی موزیكی شانۆیی ببەستیێت ، وەك لەو نمایشەی دوایی دا هەستی پێ‌ دەكرێت ، نزیكترین سەرچاوەی دەروونی بۆ كارتێكردنی راستەوخۆ بۆ سەر هەستی بینەرو زاخاو دانەوەو راچڵەكینی موزیكە كە بە شێوەیەكی ئەندازەیی لە سەر هەمان ریتمی بزووتنەوەی ئەكتەر لە سەر شانۆدا دەڕوات و دەتوانێت ئەو بزووتنەوانە لە چوارچیوەی ریتمێكی بەهێز بەرجەستە بكات و جوانیەك بە نمایش ببەخشێت ، لە هەمان كاتیشدا كارلێكێكی دەروونی بۆ بینەریش دروست دەكات بۆ وەرگرتنی نمایش وەك پێویست ، بۆیە دەكرێت بڵێین كرۆكی سینۆگرافیای ئەمجارەی كارۆخ لەو نمایشەدا موزیك بوو.

رووناكی : لە هەموو نمایشەكاندا دەرهێنەر شوێنی تایبەتی بۆ رووناكی تەرخان دەكات لە ستایلی كاركردنیدا، چونكە بەلای ئەوەوە رووناكی فاكتەری هەرە سەرەكی جوانكارییەكانی شانۆو بەرجەستە كردنی حاڵەتە دەروونییەكانی ئەكتەرە لە ناوەوە، بۆیە رووناكی هەرگیز نەبۆتە هونەرێكی تەقلیدی لای كارۆخ ئەوەندەی بۆتە سەرچاوە بۆ بە زیندووراگرتنی شانۆو بەرجەستە كردنی ناواخنەكان .

بەڵام لەو نمایشەدا ئەگەرچی توانستێكی زۆری رووناكی بەكار هێندراوە، بەڵام هاوسەنگی رووناكی تێك چووەو زێدە رۆییەكی زۆر لە رووناكیدا كراوە، كە وای كردووە لە نرخ و بەهای رووناكی كەم بێتەوە ، خۆ رووناكیش وەك هەر كەرەستەیەكی شانۆیی وەك پێویست بەرجەستە نەكرا، ئەوە روخساری نمایش دەشێوێنێ‌ و دەبێتە پەڵەیك بە رووی ستاتیكای شانۆیی دا.