هاملێت .. كاراكتەرێك بۆ هەموو سەردە مەكان حەیدەرعەبدوڕەحمان Haeder Abdulrahman
هاملێت ..
كاراكتەرێك بۆ هەموو سەردە مەكان
لەوەتەی مێژوو دروست بووە تا ئێستا هیچ كاراكتەرێك بەقەد هاملێت جێگەی لێكۆڵینەوەو لێتوێژینەوە نەبووە لە جیهاندا،هاملێت كارەكتەرێك بووە بەچەندان قوتابخانەو رێبازی شانۆیی دا رابووردووە، كەچی لە ئەنجامدا هەر ئەو كارەكتەرە گەورەیە ماوەتەوە كە هەمیشە مایەی سرنج راكێشانی بینەر بێت و وای لێ بێت كە هەرریجیسۆرێك بەشێوەیەك بڕوانێتە ئەو كارەكتەرە جیهانییە مێژووییە و هزرو فانتازیایێكی تایبەتی خۆی لێ هەڵێنجێ ..
هونەر لە هاملێت گەڕانە بە دوای نهێنییە خەفە كراوەكانی ئەو كاراكتەرە،فرۆیدییەكان گوناهی ئەوەیان خستۆتە سەری كە هاملێت ئەشقی دایكیەتی، بۆ ئەوەی چمكیك بۆ (ئۆدیب) پەیدا بكەن ،سریالیەكانیش بەشێوەیەكی دیكە تێی دەڕوانن كە گوایە هاملێت لە خودی خۆیدا كەسێكی نامۆیە و سنوورو كۆتو پێوەندێك لە نێوان ئادەمیزادەكاندا لە پەنای هیچ نازناوو ناونیشانێك قەبوڵ ناكات .
ئینگلیزەكانیش ئەوەندە توێژینەوەیان لەسەر هاملێت كردووە، تا وایان لێ كردووە كە سەر تاسەری گیانی هاملێت بەتەواوەتی رووت كەنەوە و و هیچی تێدا نەهێڵنەوە جگە لەچەند هێسك و پروسكێك بەولاوە نەبێت .
هەندێ لەو توێژەوەرانە دەڵێن: هاملێت گەنجێكی ناسك و لاوازو بێ دەسەڵات بووە چونكە نەیتوانیوە خۆی لەو گومانانە رزگار بكات و قەناعەتی تەواو بەخۆی بێنێ،بۆ ئەوەی بڕیاری دووایی خۆی بدات.. ئەمەش لەبەر چەند هۆیەك:
یەكێك لەو هۆیانە ئەوەیە كە هاملێت نەگەیشتۆتە قەناعەتی تەواو لەسەر قسەكانی تارماییەكە كە باوكی بەدەستی مامی كوژرابێ و دایكی داوێن پیسیی لەگەڵ دا كردبێ، هەندێكی تر دەڵێن: نەخێر هاملێت لە نێوان خۆشەویستی بۆ دایكی و رقی گەورەی بۆ زڕ باوكەكەی دۆش داماوە بۆیە ئازاری خواردووە.
بەشێكی تر دەڵێن: هاملێت هەموو ئەو راستیانەی زانیووە و گەیشتۆتە ئەنجامیش لەلای خۆیەوە،بەڵام لەبەر ئەوەی (كلۆدیۆی) مامی بەكۆمەڵە پاسەوانێكی زۆری سویسرییەوە دەور دراوە هاملێت لەخۆی رانەبینیوە بتوانێت لە تۆڵە سەندنەوەكەیدا سەركەوێت..
هەر چۆنێ بێ تاوەكو ئێستاكەش دەمەتەقێ و گفتوو گۆ لەسەر هاملێت بەردەوامەو كۆتایی نایێ، وەك رەخنەگری گەورەی شانۆیی جۆزیف كرامیلۆ دەڵێت : مەگەر شكسپیر خۆی لەگۆڕەكەی زیندوو بێتەوەو بێت هاملێت بەو شێوەیە شێ كاتەوە كە مەبەستیەتی.
هەر چۆنێ بێت گرنگ ئەوە نیە كە شكسپیر ویستویەتی هاملێت چۆن رەسم بكات، بەڵكو گرنگ ئەوەیە هەر دەرهێنەرێ شتێكی تازە لە هاملێت هەڵێنجێ وەك (د. سەڵاح قەسەب ) دەڵێ:
تاوەكو ئێستا چەند جار هاملێت پێشكەش كراوە گرنگ ئەوە نیە بَڵێین فلانە دەرهێنەر هاملێتی پێشكەش كردووە،بەڵكو گرنگ ئەوەیە بڵێن سەلاح قەسەب چ شوێنەوارو مۆركێكی لەسەر هاملێت بەجێ هێشتووە.
چونكە شكسپیر خۆی كاتی خۆی كە سوودی لە ئەفسانەو رووداوە مێژووییەكانەوە وەرگرتووە ئەو ئەفسانەو رووداوانەی وەك خۆی نەگواستۆتەوە بۆخەڵك، بەقەد ئەوەندەی كە وەك شانۆنووسێكی هونەرمەندو داهێنەر ئەو رووداوانەی داڕشتووە چونكە دیارە كە هاملێتی دانیماركی هەر ئەو هاملێتە نیە كە شكسپیر دایهێناوە.
هەروەها(برۆنس)ی شكسپیر لە یۆلیۆس قەیسەریش دا ئەو(برەنس)ە نیە كەلە كتێبی بلیمەتەكانەوە باس كراوە.
خوێنەر بۆی هەیە رووداوە مێژووییەكان دیاری بكات بەڵام بیری ناوەوەی ئەو كاراكتەرانەو مۆنۆلۆژەكانیان شتێكی ترە..
مەرگەساتەكانی شكسپیر(هاملێت) و(ئۆتیللۆ) و(یۆلیۆس قەیسەر) و(لیرپاشا) و(ماكبێس) هەریەكێ لەوانە رەنگدانەوەیەكی ئەو سەردەمەن كە شكسپیر تێیدا ژیاوە، ئەو ئەو سەردەمەی كە جیاوازییە چینایەتیەكان، دەرەبەگایەتی و جەنگی ناوەخۆ لە پۆپەی تەقینەوەی خۆیان دابوون..
هەر ئەو هۆیانەشە وای كردووە كە بەشێكی زۆری بەرهەمەكانی شكسپیر لەو بەرهەمە مەرگەساتیانە بن كە پەیوەندییەكی توندو تۆڵیان بە ژیانی كۆمەڵایەتی ئەو كاتەی شكسپیرەوە هەبێت.
شكسپیر لە مێژووی شانۆدا گەورەترین داهێنەرێك بووە لە دروست كردنی كاراكتەردا، بۆیە شانۆگەرییەكانی شكسپیر بە شانۆگەری كاراكتەر دادەنرێن، زۆرینەی رەخنەگرەكانیش بیرو بۆ چوونییان بەرامبەر بە كاراكتەرەكانی شكسپیر ئەوەیە كە ئەو شانۆ نووسە بلیمەتە هەمیشە دروست كەری ئەو كاراكتەرانە بووە كە ناویان دەچێتە نێو مێژوو، ئیدی تا شكسپیر ناوی لە مێژووی شانۆدا مابێت، ئەوە كاراكتەرەكانیشی هەروا بە زیندوویەتی دەمێننەوەو دەبن بە پارچەیەك لە جەستەو رۆحی هەر نەتەوەو گەلێكی سەر رووی ئەم زەمینە،بۆیە هاملێت كارەكتەرێكە لە سنووری نەژادو نەتەوەیەكی دیاری كراودا تێپەڕیوەو بۆتە كاراكتەرێك بۆ هەموو نەتەوەكانی جیهان بێ جیاوازی لە پێست و جوگرافیاو زمان و ناسنامە ..
شكسپیر كە زیاتر پەنای بۆ تراژیدیا بردووە،چەند ئامانجێكی گرنگی هەبووە،بەر لە هەمووشیان ئەوە بووە كە شكسپیر لەوە حاڵی بووە كە ئەو تراژیایانە كاریگەرییەكی سایكۆلۆژی و ئەقڵی گەورە لە سەر هەست و دەروونی بینەردا بە جێ دێڵن و بینەر لە زۆر پرسی كۆمەڵایەتی و ئەخلاقی گەورە بە ئاگا دێنێتەوە،كە هەندێ جار ئەو پرسانە دەكەونە دەرەوەی بازنەی لۆژیك، بە تایبەت لە و تراژیایایانەی پەیوەندییان بە داوێن پیسییەوە هەیە،بە هۆی چاو بڕینە دەسەڵات بە تایبەت لە نێو چینە دەسەڵاتدارەكان خۆیانەوە، لە سنووری نزیكەكانی خۆیانەوە،
شكسپیر هەر لە سەرەتای كار كردنی لە شانۆدا پەنای بۆ نووسینەوەی تراژیدیا جیهانییەكانەوە بردووە،ئەوەتا سەرەتا بە شانۆگەری تیتۆ ئەندرۆنیكۆس دەستی پێكردووە كە تراژیدیایێكی رۆمانیە، دوای ئەو ئینجا رۆمیۆ جولێتی نووسیووە، بەڵام ناودارترین ئەو تراژیایانەی ئەو نووسوویەتی ئەوانەن كە كەوتوونەتە نێوان ساڵانی ( 1601ـ 1608) بوون،كە بریتی بوون لە شانۆگەرییەكانی ( هاملێت و ئوتیللۆ و لیر پاشاو ماكبێس، وێڕای شانۆگەرییەكانی (كیلۆ باترا، كوریو لانوس و چەند شانۆگەرییەكی تر .
زۆر لە رەخنەگرەكان كارەكانی شكسپیر لە رووی بونیاتی درامییەوە بە ئەرەستۆ دەبەستنەوە .
دەڵێن هەندێ لە كارەكانی شكسپیر دەكەونە بازنەی تراژیدیای سۆزدار، لەوانەش (رۆمیۆ و جولێت و ئەنتۆنیۆو كیلۆ باترا و ئۆتیللۆ، كە لە زۆربەیاندا شكسپیر لە رووی چارەسەری درامییەوە مردنی بۆیان هەڵبژاردووە وەك كۆتاییەكی تاڵ بۆ چارەنووسی ئەو كاراكتەرانەی،چونكە پێی وابووە كە خۆشەویستی لە كەشو هەوای پڕ لە مەرگەساتدا نەشونووما ناكات و ئەنجامێكی لۆژیكی نابێت .
ئەو تراژیدیایانەی شكسپیر دەرهاوێشتەی خەیاڵ نین بە تەنها بەڵكو ئاوێزانی كۆمەڵێ بە سەرهاتوو داستانی راستەقینەنەی گەلانن كە شكسپیر توانیوویەتی سوودیان لێ ببێنێ و بۆ شانۆ بەرجەستەیان بكات ، رەنگە رووداوە پر ِ لە مەرگەساتەكان یەكەم فاكتەری وروژاندن بێت لای بینەر، كە تێیدا زۆر جاران دڵ رەقی مرۆڤ دەگاتە ئاستێك كە لە پێستی مرۆڤایەتی خۆی دەرچێت و لە دڕندەیەكی برسی بچێت، لە روویەكی دیكەوە شكسپیر جوانی و پاكی و بێگەردی مرۆڤ نیشان دەدات كە چۆن خۆشەویستی دەكات بە هێمایەك بۆ ژیان و ناتوانێت بۆ هەموو سەرو سامانی دنیا دەست بەرداری بێت، وەك لە ئۆتێللۆدا دەبینی،كە چۆن دەزدەموونە و ئۆتیللۆ خۆشەویستی دەخەنە سەرووی هەموو شتێك .
هەروا توێژەرەكان وای بۆ دەچن كە شكسپیر زۆر زیرەك بووە لە بەرجەستە كردنی حاڵەتە دەروونییەكانی مرۆڤ ، لەمەدا فرۆ ید ئاماژە بەوە دەكات كە هەمیشە شكسپیر توانییویەتی گرێ ی دەروونی لە شانۆگەرییەكانیدا دروست بكات و كارێك بكات كە ئەو گرێ دەروونییانە لە بنەچەوە نیشانی بینەر بدات و پێیان بڵێ كە حاڵەتە دەروونییەكان تا چەند رۆڵی خۆیان هەیە لە ژیانی رۆژانەی خەڵكی و چۆن دەبنە فاكتەر بۆ داڕمانی ژیان و ئەو دەرهاوێشتانەی لێی دەكەونەوە، بە تایبەت لە شانۆگەریەكانی هاملێت و ئۆتیللۆو ماكبێس..كە لایەنی سایكۆلۆژی و گرێ دەروونییەكان دەبن بە بونیاتی سەرەكی بۆ نمایش، وەك (فرۆید) دەڵێت: هیچ لە پێكهاتەكانی دیكەی شانۆ بە قەد ئەو لایەنە دەروونییانە لە شانۆدا كاریگەری خۆیان بە سەر هزرو دەروونی بینەردا بە جێ ناهێڵن
