دیدارێكی یەڵماز گۆنای لەزینداندا حەیدەرعەبدوڕەحمان Haeder Abdulrahman
دیدارێكی یەڵماز گۆنای لەزینداندا
نووسەری سینەمایی بورهان شاوی دەگێڕێتەوە دەڵێت: لە ساڵی 1987كتێبێك بە ناوی (یەڵماز گۆنای) لە نووسینی رۆژنامە نووسی ئازربیجانی (حوسینۆف ) لە دەزگای (ناوكا) لە مۆسكۆ بڵاو كرایەوە، بریتی بوو لە تەنها دیمانەیەكی دوورو درێژ لە گەڵ سینەماكاری بە ناو بانگی كورد یەڵماز گۆنای .. لەو كاتەدا كە لە زیندان بوو، ئەو كتێبە بڕوا پێكراوترین سەرچاوەیەكە كە دەربارەی یەڵماز گۆنای نووسرابێت، چونكە لە زاری هونەرمەند خۆیەوە وەرگیراوە، بۆ دیكۆمینت كردنی بابەتەكە كە گرنگییەكی مێژوویی خۆی هەیە، ئێمەش بەشێك لەو دیمانەیە دەخەینە روو :
*ناوی تەواوتان ؟
- یەڵماز حەمید، دایكیشم ناوی ( ئۆغلو بیتۆن ) ە
*كەی و لە كوێ لە دایك بوویت ؟
- لە یەكی نیسانی ساڵی 1937 لە گوندی (ئینجە) بە دووری 27 كم لە شاری ئەدەنە .
* ئەی بۆچی هەندێك ساڵی لە دایك بوونتان بە 1931 لە قەڵەم دەدەن ؟
-ئەوانە بە هەڵە داچوونە .
*تكایە ئەگەر هەندێك دەربارەی منداڵیت و داهێنانەكانت قسەمان بۆ بكەن
- دایك و باوكی من هەردوكییان كوردن، دایكم لە بنەماڵەیەكی خوا پێداو بووە، بەڵام لە كاتی جەنگی جیهانیی یەكەم و لە گەڵ هاتنی قەیسەرییەكان رایان كردووە، باوكم بە پێچەوانەی ئەو لە بنەماڵەیەكی زۆر هەژار لە دایك بووە، لە هەڕەتی لاویدا لە گەڵ دایكم یەكتریان خۆش ویستووە، لە ترسی كۆمەڵگاو داب و نەریتە كۆنەكانی ئەو كاتە كە خۆشەویستییان بەلاوە گوناهێكی گەورە بووە، ئەو ناوە بە جێ دیڵن و لە گەڵ دایكم پەیمانی ئەوە بە یەك دەدەن كە لە شاری ئەدەنە بە یەك بگەنەوە، ئیدی لە سەر ئەو پەیمانە لەوێ یەكتر دەبیننەوە و باوكم دایكم دەخوازێ، بەڵام چونكە زۆر دەست كورت و نەدار بوونە، دووچاری زەحمەتیەكی زۆر دەبن ، بەڵام دوایی هەلو مەرجەكە بە شێوەیەكی دیكە دەسوڕێ و باوكم لە كۆمپانیای دەرەبەگێكی گەورە كاری دەست دەكەوێت و لەوی كار دەكات ..ئیدی گوزەرانیان بەرەو باشی دەچێت، من ئەو كاتە تا تەمەنم گەیشتە حەوت ساڵی و باوكم ژنێكی دیكەی هێنا منداڵێكی بەختەوەر بووم، بەڵام دوای ئەو قۆناغە ژیانم لێ بوو بە دۆزەخ، چونكە باوكم لە بەرچاوی ئێمەو بۆ خاتری ژنە تازەكەی زۆر دڵ رەقانە لە دایكمی دەداو ئازاری دەدا، زۆر جارانیش ئێمەی بەو ناسكی خۆمانەوە بە دەر دەنا، هەر كاتێ باوكم من و لەیلای خوشكمی (كە دوو سالان لە من بچووك تر بوو) بە دەر دەنا دەچووین لە ژێر دارتووەكەی بەر ماڵمان دەخەوتین ،بەڵام جارێكییان كە باوكم من و دایكم و لەیلای خوشكمی بە دەرنا روومان لە ماڵی ئامۆزایێكی دایكم كرد لە ئەدەنە، قەت ئەوەم لە بیر ناچێتەوە كە دایكم بە درێژایی ئەو رۆژە تا گەیشتینە ئەدەنە دایكم بە زمانی كوردی گۆرانییەكی گۆرانی غەریبی دەگوت و ئێمەش كە لە زمانی دایكم حاڵی نەدەبووین بەڵام هون هون فرمێسكمان لە گەڵیدا هەڵدەڕشت ،ئەو كاتە من دركم بەوە كرد كە ئەشكەنجەو ئازارەكانمان وا بە ئاسانی كۆتاییان نایەت ..بۆیە بە دەست خۆم نەبوو هەموو كات ئاواتی مردنم بۆ خۆم دەخواست ...
ئیدی بە ناچاری لەو تەمەنە ساوایەی خۆمەوە دەستم بە كار كردن كرد ، بە تایبەت لەوەرزی میوەو لۆكە رنین لە كێلگەكاندا، هەتا دەگاتە كۆڵ هەڵگری .. ئەو كاتە من هەم كارم دەكردو هەم دەمخوێند، هەر لەوێ خوێندنی سەرەتایی و ناوەندی و سانەویشم تەواو كرد، بەڵام هەموو كارێكیشم دەكرد لە چەشنی تۆ فرۆشتن لە شەقامەكان و رۆژنامە پەخش كردن و بەقاڵی، دواتر ئامێر سازی دەزگا سینەماییەكان، بە تایبەت كەلو پەلەكانی كۆمپانیای (ئەند فیلم) و (كەمال فیلم) ئەو ئامێرانەم گوند بە گوند دەگێڕا و فیلمی سینەماییم پیشانی خەڵكی دەدا، هەندێ جاریش دەوری كۆمبارسم لە هەندێ لە فیلمەكاندا دەبینی ..
ئینجا یەڵماز بە زەردەخەنەیەكەوە گوتی: دەتوانم بڵێم من بەو شێوەیە هاتمە دنیای سینەما .
*ئەی پاشان لە كوێ خوێندنت تەواو كرد ؟
- ساڵی 1956 چوومە كولێژی ماف لە زانكۆی ئەنقەرە،بەڵام چونكە لە پاڵ خوێندندا هیچ كارێكم دەست نەكەوت كە پێی بژیم، بۆیە بە ناچاری دوای دوو مانگ زانكۆم بە جێ هێشت و رووم كردەوە ئەدەنە و لەوێ لە كۆمپانیایێكی بە كرێ گرتنی فیلم دەست بە كار بووم،لە ساڵی 1957 چوومە ئەستەمبۆڵ و لە كۆمپانیای (دەزگای فیلم) دەستم بە كار كردن كرد، ساڵی 1958 یش چوومە كولێژی ئابووری لە زانكۆی ئەستەنبۆڵ، بەڵام پێش ئەوەی خوێندن تەواو كەم لە ساڵی 1961بۆ یەكەمجار دەستگیر كرام .
*ئەی چۆن گەراِیتەوە نێو نێوەندی هونەری ؟
- پیش هەموو شتێ دەمەوێ ئەوە بڵێم كە من خۆم بە قەرزاری دایك و باوكم دەزانم، دەڵێم باوكم چونكە ئەگەرچی ئەو پیاوێكی دڵ رەق بوو، بەڵام منداڵەكانی خۆی خۆش دەویست، بە تایبەت من، بە بیرمە زۆر جاران لە گەڵ دایكم بە یەكەوە گۆرانی خەماوی كوردییان دەچڕی و دەردی غەریبی خۆیان هەڵدەڕشت ، جارو بارێكیش لە گەڵ گۆرانیەكان ئامێری سازی لێ دەدا، هەندێ جاریش كە دراوسێ و خزمەكانمان باوكمییان بۆ ئاهەنگی خەتەنە كردنی منداڵەكانییان بانگ دەكرد، باوكم منیشی لە گەڵ خۆیدا دەبرد، لەو كاتانەدا دڵم زۆر بە گۆرانیەكانی خۆش دەبوو ، دایكیشم زۆر جاران لە شەوانی دوورو درێژو ساردو سڕی زستانان چیرۆكی خۆشی لە ئەفسانەو حیكایەت خورافییەكان بۆ دەگێڕاینەوە، ئەو شەوانە ماڵمان پڕ دەبوو لەو دراوسێیانەی شەوان دەهاتنە ماڵمان بۆگوێ گرتن لە لە چیرۆكە بە تامو چێژەكانی دایكم، ئەو كاتانە ئاواتی ئەوەم دەخواست كە هەر هەموویان بنووسمەوە، بەڵام ئەو دەسەڵاتەم نەبوو، بێجگە لە دایكم پیرەمێردێك بە ناوی مام یەعقووب لە گوندەكەماندا هەبوو دەنگی لە گۆرانی گوتندا زۆر خۆش بوو، زۆر بە جوانیش ئامێری سازی دەژەنی، جارو بار شیعریشی دەنووسی، زۆر ببوو بە هاوڕێم و زۆر یەكترمان خۆش دەویست، ئەو فێری ئەوی كردم كە شیعر چۆن دەنووسرێ، بەڵام بۆ سینەما من لە تەمەنی سێنزە ساڵییەوە هاتمە نێو دنیای سینەما، لە تەمەنی چواردە ساڵییەوە بوم بە ئیش پێكەری ئامێری سینەماو پاشانیش ئەكتەری كۆمبارس، ئا بەم شێوەیە ژیانی من بەرەو ئاقارێكی تر رۆیشت .
* كەی دەستتان بە نووسین كرد ؟
-لە دووەم ساڵی قۆناغی سانەویدا قەسیدەیەكم نووسی بۆ پەخشنامەی سەر دیواری قوتابخانە، دەربارەی جوتیارێكی هەژار ی گوند نشین، كە ژنە نەخۆشەكەی لە گوندەوە دێنێتە شار بۆ چارەسەر كردن، كەچی پارەی دكتۆرو داوو دەرمانی نابێت، لە بریتی ئەوە كەڵەشێرێك بۆ دكتۆر دێنێ، كە بە نرخترین شتێك بووە لای ئەو، كەچی كاتێ دكتۆر زانییوویەتی پارەی نیە پیاوەكەو ژنەكەو كەلەشێرەكە بە یەكەوە فڕێ دەداتە دەرەوە .
سەرچاوەی بیرۆكەی فیلمی مێگەل – م لەو قەسیدەیەوە وەرگرتووە، كاتی خۆشی هەوڵم دا قەسیدەكە بڵاو بكەمەوە، بەڵام بە بیانووی ئەوەی كە گوایە چەپڕەوە بڵاو نكرایەوە، كەچی من كاتی خۆی ئەو قەسیدەیەم نووسی نەمدەزانی مانای چەپڕەوی یانی چی ؟
لە ساڵانی 1953 – 1954 دەستم كرد بە بڵاو كردنەوەی وتارو چیرۆكەكانم و بەرهەمەكانم بە شێوەیەكی زۆر فرەوان لە گۆڤارو رۆژنامەكاندا بڵاو بوونەوە ، دیارترین ئەو چیرۆكانەش كە لەو كاتەدا بڵاو بوونەوە چیرۆكی (مردن بانگم دەكات) بوو كە باس لە خۆشەویستی دراماتیكییانەی كچ و كوڕێكی هەژار دەكات،ئەو كوڕەی كاری دەست ناكەوێت و ناتوانێت ژیانی خۆی دابین بكات،بۆیە بە ناچاری كۆچ دەكات و كچەكەش لە داخان خۆی دەكوژێت و لە دوای خۆیدا نامەیەك بە جێ دێڵێ كە تێیدا نووسراوە ( بۆ منت كوشت من بۆ ئەوە ژیانم خۆش دەویست تا لە گەڵ تۆدا برەو بە خۆشەویستی نێوانمان بدەین ... هەر لەو دەمەدا چیرۆكێكی ترم بڵاو كردەوە بە ناونیشانی ( هیچ كۆتاییەك بۆ سوكایەتی پێكردن لە ئارا دانیە،لەو چیرۆكەشدا باسی كەسێكم كردووە كە بە دوای كاردا دەگەڕێت،كەچی بەو هۆیەوە دووچاری كۆمەڵێ سوكایەتی پێكردن دەبێتەوە، بۆیە لە داخان خۆی لە پردێكی بڵند هەڵداوێ و خۆی دەكوژێت .
هەردوو ئەو چیرۆكانەم لە ساڵی 1956 لە گۆڤاری ( ئایتی ئۆفوكلار – ئاسۆی چاك ) بڵاوكردۆتەوە، بەڵام ئەو چیرۆكەی كە دەنگدانەوەیەكی زێتری هەبوو چیرۆكی (سێ نهێنییەكە) بوو كە لە ژمارە 13 ی گۆڤاری ( لێكۆڵینەوەی هونەریی ) بڵاو كرایەوە،ئەم چیرۆكە ژیانی منی خستە قۆناغێكی ترەوە، كاتێكیش ساڵی 1957 هاتمە ئەستەنبۆڵزیاتر لە سی وتارو چیرۆكم بڵاو كردەوە،ئەو كاتە بوو كە برادەرەكانم نازناوی ( یەڵمازی چیرۆك نووس ) یان بە من بەخشی .
*من زۆر زۆر لە رۆمان و چیرۆكەكانتم خوێندۆتەوە فیلمەكانیشتم دیوە، ئاگاشم لە زەمینەی سیاسی تۆ هەیە، بەڵام پێم خۆشە لەو شتانە بگەم كە كاریگەرییان هەبووە لەسەر ئاستی هوشیاریت ؟
-ژیان .. یان ئەو دەوروبەرەی تێیدا گەورە بووم،وای لێكردووم كە هەر لە منداڵیدا هەست بە ئینتیمای كوردانەی خۆم بكەم،چونكە من دەورو بەرەكەم بە توركی ئاخافتونە،بۆیە لێرەدا دووبارەی دەكەمەوە كە من زمانی دایك زمانی رەسەنی خۆمم بە تەواوی نەزانیووە،لە كاتی یاری كردنیشدا لە منداڵی لە مانای جیاوازی چینایەتی گەیشتووم،چونكە زۆر جاران دایكم كە خزمەتكاری ماڵە دەوڵەمەندەكان و باوكم سەپانی ئەو دەرەبەگانە بوو بەرماوەی خواردنی ئەوانی بۆ ئێمە دەهێنایەوە بیخۆین،بەڵام دواتر لە گەڵ تێپەڕ بوونی زەمەن بۆم دەركەوت كە ئەم كارە بۆ ئێمە ریسواییە، قەت لە بیرم ناچێتەوە كە باوكم هەمیشە خەونی بەوەوە دەبینی كە من خوێندن تەواو بكەم بۆیە زۆر جاران پێی دەگوتم: كوڕەكەم بڕۆ قوتابخانە تا تۆش وەكو ئێمە نەبیتە بەندە،بەڵام ئەو نەیدەزانی لە كۆمەڵگەی بورژوازی دا رەنگە ببیتە بەندە هەتا ئەگەر خوێندەواریش بیت .
